گزارشی از تبریزیان ایستا

مطلب زیر، گزارش خانم رکسانا داوودی - عضو گروه مطبوعاتی بهار تبریز - درباره روستای ایستای طالقان است که پس از انتشار خبر خبرگزاری مهر در 6 اسفند 1389 نوشته شده است. گروه مطبوعاتی بهار تبریز در سال 1388 به همت گروهی از روزنامه نگاران، خبرنگاران و نویسندگان آذربایجانی تشکیل شده است. این گروه ضمن دریافت سرپرستی چندین نشریه و روزنامه سراسری، هفته نامه «نسیم قره داغ» را هم منتشر می کند. به زودی نخستین خبرگزاری مستقل و رسمی شمال غرب کشور به وسیله این گروه مطبوعاتی راه اندازی خواهد شد.

* * * * * *

روستای ایستا واقع در شهرستان طالقان شاید مرموزترین روستای ایران باشد، روستایی در خاک البرز که مردمانش در زمان توقف کرده اند. اوایل هفته جاری خبرنگار مهر در کرج گزارش خود را در خصوص عجیب ترین روستای ایران چنین آغاز کرد، وی در ادامه نوشت: «در این روستا سکوت حکم فرماست و کسی کاری به کار کسی  ندارد. در کوچه ها اثری از رد پای تکه آهن هایی که در شهر «خودرو» نامیده می شود نیست. مردمانی که چون تابلو نقاشی زندگی و آداب و رسوم گذشته را در عصر ارتباطات یدک می کشند.

نه تنها شب ها پای تلویزیون نمی نشینند که به شب نشینی هم اعتقادی ندارند. عروسی و عزا ندارند و مراسمی چون جشن تولد، سالگرد ازدواج و... برای آنان معنا و  مفهومی ندارد. مهمان نواز هستند به شرطی که احدی از زنان قصد ورود به روستای آنان را نداشته باشد. همان طور که تا کنون کسی از دنیای بیرون زنان آنان را ندیده است. متمول هستند و از طریق فروش زمین های پدری شان در تبریز روزگار می گذرانند. شناسنامه ندارند و جزو آمار جمعیت ایران به حساب نمی آیند. هیچ گونه خدمات دولتی را دریافت نمی کنند. اینجا ایستا است؛ مرموزترین روستای ایران! جایی که هیچگونه امکانات دنیای جدید را نمی پذیرند و بدون آب لوله کشی، گاز، برق، درمانگاه، ماشین آلات، وسایل ارتباطی و... زندگی می کنند.

گروهی از پیروان میرزا صادق مجتهد تبریزی، فقیه مشهور دوره مشروطه که با الهام از آرای تجددستیز او چنین زندگی را در زمانه تسلط مدرنیته سامان داده‌اند. میرزا صادق مجتهد تبریزی از فقهایی بود که در هر دو حیطه نظر و عمل، بسیار بر طرد مطلق اندیشه تجدد و دستاور‌هایش تاکید می‌کرد و تا پایان عمر بر عدم جواز استفاده از ابزار تکنولوژیک و امور جدید و مدرن فتوا می‌داد. اهالی روستای ایستا واقع در شرق طالقان اوقات شرعی نماز را با شاخصه‌های خود استخراج کرده و آغاز و پایان ماه مبارک رمضان را نیز با رویت خویش تعیین می‌کنند، به رویای صادقانه معتقدند، آنان به شدت منتظر ظهور امام مهدی ‌(عج) هستند. فرزندان آن بعد از رسیدن به سن تکلیف مختارند که با آنان زندگی کنند یا به شهر تبریز بازگردند، هیچ گونه فعالیت‌ سیاسی و اجتماعی نداشته و باورهای خود را تبلیغ نمی‌کنند. اهالی روستای ایستا شناسنامه ندارند و از امکانات رفاهی جدید مانند آب لوله کشی، گاز، برق، تلفن، رادیو و تلویزیون و... استفاده نمی‌کنند. کودکان آن روستا به سبک سنتی و مکتب خانه‌ای با فراگیری دروسی همانند واجبات و محرمات فقهی، خوشنویسی و اصول عقاید سواددار می‌شوند. ساعت مچی و دیواری در محل زندگی «اهل توقف» وجود ندارد و سیمان و آهن در معماری خانه‌های آنان به کار نرفته است. آنان به نحو اسرارآمیزی از مردم فاصله می‌گیرند و کمتر کسی را به خانه خود راه می‌دهند .از هر نوع مظاهر مدرنیته و تکنولوژی دوری می‌کنند و با این عزلت گزینی و انتخاب زندگی رهبانی، هاله‌ای از شایعات و سخنان عجیب را در اطراف خود پراکنده‌اند. اهالی بومی طالقان که به درستی نمی‌دانند اینان از کجا آمده‌اند و چه مرام و مسلکی دارند، گاه آنان را اسماعیلی مذهب و زمانی دراویش ترک دنیا گفته قلمداد می‌کنند که در انتظار ظهور امام مهدی (آخرین پیشوای شیعیان) هستند.»

این گزارش خبرنگار مهر بیشتر به داستان های تخیلی شباهت داشت تا واقعیت. پیش تر نیز خبرنگار «حاشیه نیوز» نیز چنین خبری شبیه این گزارش را در آبان ماه گذشته روی خروجی این شبکه خبری قرار داده بود. تنها گذشت چند ساعتی کافی بود تا اطلاعات بیشتر و دقیق تری از روستای ایستا و تبریزیانی که گفته می شود با مهاجرت به این بخش در زمان های دور توقف کرده اند، روشن شود. اصطلاح «روستای ایستا» برای اولین بار در بهار سال 1389 با انتشار کتابی پژوهشی با همین نام توسط انتشارات «محبی» مطرح شد.

«حسین عسگری» مولف این کتاب می گوید: «نویسنده گزارش عجیب ترین روستای ایران خود به این مکان نرفته است، بلکه با استناد به کتاب روستای ایستا بدون ذکر منبع سعی کرده است با توصیفی شاعرانه و احساسی گزارشی حیرت آور را به چاپ برساند.» وی در کتاب خود در توصیف طایفه ای تجددگریز ساکن در منطقه طالقان است نوشته است: «اینان افرادی هستند که بر تقلید از میرزا صادق مجتهد تبریزی (از عالمان دوره مشروطیت) باقی مانده اند و با الهام از آرای فقهی او روستایی سنتی و ایستا در طالقان سامان داده اند. آنان شیعه اثنی عشری هستند که بر زندگی دویست سال پیش ایرانیان توقف کرده اند. همچنین شناسنامه ندارند و از امکانات رفاهی جدید مانند آب لوله کشی، گاز، برق، تلفن، مطبوعات، رادیو و تلویزیون، بهداشت و درمان، آموزش و پرورش و یارانه استفاده نمی کنند.

میرزا صادق مجتهد تبریزی (متوفای 1311 خورشیدی) از آن فقیهانی است که در هر دو حیطه نظر و عمل بر طرد مطلق اندیشه تجدد و دستاوردهایش فراوان تأکید می کرد و تا پایان عمر بر عدم جواز استفاده از ابزار تکنولوژیک و امور جدید و مدرن فتوا می داد و از مخالفان سرسخت مشروطیت بود.» حسین عسگری پژوهشگر و نویسنده کتاب «روستای ایستا» طی نشست پژوهشی خود با اصحاب رسانه و جمعی از محققین در «پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات» گفته است: «اهالی روستای ایستا که خود را منتظران ظهور می دانند، از مظاهر تکنولوژی خلق شده پس از دوران مشروطه گریزانند زیرا اعتقاد دارند با همراهی با مظاهر مدرنیسم در تغییر در نظام آفرینش شریک شده اند و تشبه به کفار پیدا کرده اند.» وی اظهار داشته است: «ایستا نامی است که من برای ساکنان اهل توقف در شهرستان طالقان گذاشته ام که کنایه از ایستادن در نقطه ای از زمان و پافشاری در برابر مدرنیسم است.»

عسگری افزوده است: «ساکنان روستای ایستا خود را مقلد و پیرو میرزا صادق مجتهد تبریزی می دانند. فقیه نام آشنایی که شهرت آن بیشتر به خاطر مخالفت محض با «مشروطه» و «مشروطه مشروعه» بود ولی با این همه جزو علمای اصولی شیعه به حساب می آید که این با دیدگاه پیروانش در روستای ایستا مغایر است زیرا رفتار آنها به شیعیان اخباری شباهت دارد.» او همچنین با اشاره به مستندات گردآوری شده در کتاب خود یادآور شده است: «میرزا صادق مجتهد تبریزی متوفای 1311 خورشیدی است. وی در نجف اشرف به اجتهاد رسید. مدتی در تبریز بود و در وصف بزرگی ایشان باید بگویم که مرحوم آیت الله مرعشی نجفی اجازه نقل حدیث از ایشان کسب کردند و مرحوم آیت الله حائری یزدی از ایشان خواسته بود تا در حوزه علمیه قم تدریس داشته باشند. وفات ایشان پنجمین رخداد مهم حوزه علمیه قم در آن زمان بود.» وی ابراز داشت: «اینکه چگونه است که مقلدان تبریزی هجرت کرده به طالقان، خود را پیرو ایشان می دانند ولی همانند شیعیان اخباری عمل می کنند، بسیار سوال برانگیز است. چرا که مرحوم مجتهد تبریزی جزو علمای اصولی و عقل گرای شیعه به شمار می رود.» 

پژوهشگر روستای ایستا و اهل توقف در ادامه با بیان اینکه شهرستان طالقان متشکل از 85 روستا و حدود 12500 نفر جمعیت است گفته است: «طالقان در احادیث امامان معصوم علیه السلام دارای جایگاه مهمی است و طبق برخی احادیث نقشی تاثیرگذار در مهدویت خواهند داشت. شاید علت انتخاب این نقطه برای اسکان توسط اهل توقف تبریز همین نزدیکی و مشابهت منطقه با نقطه مورد اشاره در احادیث باشد.»  وی می گوید: «اهالی توقف حدود سال 1369 در قالب نه خانوار پرجمعیت به منطقه ای که امروز به نام «دهکده منتظران» موسوم است، هجرت کردند و تاکنون در آن نقطه ساکن مانده اند. اما مشخصه منحصر به فرد آنها در این است که این افراد همانند اجدادشان در صد سال گذشته زندگی می کنند؛ یعنی شناسنامه ندارند جزو آمار نفوس و مسکن به شمار نرفته اند. خدمت سربازی نمی روند و در نهایت به آنها یارانه تعلق نگرفته است.»

حسین عسگری تصریح کرده است: «با اینکه این افراد چنین ادعایی ندارند ولی خود را منتظران ظهور می دانند و بر این باورند که اکنون آخر آخرالزمان است و این نقطه از زمان مشروطه آغاز شده است و دیگر راهی تا ظهور نمانده در نتیجه باید مهیا برای ظهور بود.»  وی خاطر نشان کرد: «اهل توقف مدرنیسم را نماد شیطان می دانند و اعتقاد دارند که لازم است از آن دوری شود تا زمانی که امام معصوم علیه السلام ظهور کند.» پژوهشگر اهل توقف ابراز داشته است: «اهالی روستای ایستا که خود را منتظران ظهور می دانند، از مظاهر تکنولوژی خلق شده پس از دوران مشروطه گریزانند زیرا اعتقاد دارند با همراهی با مظاهر مدرنیسم در تغییر در نظام آفرینش شریک شده اند و تشبه به کفار پیدا کرده اند.» عسگری می گوید کار تحقیقاتی او در خصوص روستای ایستا و ساکنان آن حدود هفت سال طول کشیده است.